KOJ TANE O ROMA?

O Roma sar narodo tane najbari etničko grupa ki Evropa. I statistika kotar Evropakiri Unia vačeri amenđe so ki Evropa bešena đi ko 20 milionija Roma, a ko celo sveto i cifra šaj te barjol đi ko 40 milionija Roma. I statistika šaj te na ovel korektno sebepi but Roma avdije garavena poklo etničko identiteti. Garavena sebepi e butberšengiri tortura hem diskriminacia. Ko akala milionska cifre tane inkludirime sa o Romane grupe.

KOTAR AVENA O ROMA?

But berša napalal o jabanđijska đande manuša, zoralje čerđe buti premali etnologia hem lingvistika te aven đi ki korektno informacia. But đene oljendar alje đi ko hipoteze so mothovena o Egipat hem i India sar e Romengere originalna phuvja. Avdije isi hem disave jabanđije so vačerena, so o Roma avena kotar Izrael hem so o Roma tane jekh kotar dešuduj Izraelesere miljetija so našaldilje angljeder but berša. Ama, so vačerena o Roma?

Vačerena aljam taro Egipat,

điko phenela aljam tari India.

Bilo kaj amen te đa, o Roma,

oljenđe jabanđije ka ova...

Vačeri o Zvonko D., Romani muzikakiri legenda ki đilji Amari sudbina kalji, ko album Holivud kova so hine publicirimo e beršeste 2002. O Zvonko mangela te phenel so ni o Roma kokri na đanena kotar koja phuv avena, ama đanena so ki bilo koja phuv te oven, oljen sar jabanđijen ka dikhen. Jekh eksempel ki akija situacia tani i Romani grupa Resande so alji ki Švedska angljeder 500 berš. Ama, o Resande Roma ni avdije na dikhena i Švedska sar piklji phuv, sebepi o majoriteti kotar e Švedskakoro narodo hem avdije čerela disavi forma kotar diskriminacia upro o Resande Roma.  Akija situacia šaj te dikha hem ko avdisutne Arlije so bešena ki Srbia.

Kaljemujengere muzikantija hem akrobatija, ko Medieval periodi dobinđe anav Gypsy. Sar so vačeri o penđardo lingvisti, o Yaron Matras, o termini Gypsy avela kotar Englesko lafi - manuš so avela kotar Egipat. Akava termini čerđa o manuša ko odova vakti but zoralje te verujinen ki teoria, so o Roma avena kotar Egipat. O dr. Rajko Djuric phenela so o Roma prezentirinđe pe e jabanđijenđe, sar manuša so avena kotar Tikno Egipat (Little Egypt), ama sebepi so našti haljon hine jekh jekhesiri čhib, o jabanđije grešno haljilje hem mislinđe so o Roma avena kotar i phuv Egipat. O than Tikno Egipat hine tano avrijal kotar diz Modone, zalo brego Gype, ki avdisutni Grčka. O Tikno Egipat hine jekh mahala koja so hine ola prekalo 200 čhera. Sa e mahalakere manuša so beštinđe hine ko odola 200 čhera, jekh dive anđe odluka te mukhen o Tikno Egipat hem te roden i baht ko avera phuvja, nakri zapadno Evropa.

O Jonathan Freud ki knjiga Romer, koja so hine publicirimi e beršeste 2006, vačeri so o manuša henez angljeder 300 berš počinđe te verujinen ki teoria so o Roma avena kotar i India. Akava verujibe startirinđa sebepi o terno teologstudenti kotar Ungaria, o Ištvan Valyi. O Ištvan alo hine te studirini ko univerziteti ki Holandia hem othe reslja hine terne čhaven kotar India. Ov šunđa sar o terne čhave kotar India čerđe muhabeti maškaro peste hem oljengiri čhib ljičinđa oljese ki čhib so šunđa ki Ungaria. Sar tikno o Ištvan Valyi čhelđa hine e Romane čhavorencar ki Romani mahala, ki Ungaria hem ađahare sikljilo disave Romane lafija. Tegani o Ištvan  kontatirinđa e profesoren ko univerziteti so čerena buti e čhibjaja te šunen i konekcia maškar i Romani čhib hem o Indiska čhibja, sar ko primer o Sanskrit, Urdu, Hindi... O profesori kotar univerziteti ki Teksas, o Ian Hancock vačeri so o lokhe lafija ki Romani čhib tane skoro ista sar o lafija ko Indiska čhibja. I konekcia maškaro o lafija

jekh, duj, trin, čhib, jakh, bal, kan, dand, jag... startirinđa jekh nevi debata e pučibaja:

 - Keda mukhlje o Roma i India?

 - Sose o Roma mukhlje i India?

 - Isi li pana Roma ki India?

SOSE O ROMA MUKHLJE ODIJA PHUV?

O dr. Rajko Djuric phenela so o starti ki Romani historia šaj te roda ki paramiz Sindh, kaj isi šansa te ovel historisko konekcia e avdisutne Romane grupaja Sinti. Ki historia konstatirini pe so angljeder 1 300 berš i India počinđa te ulavđol ko kotora. Ko odova periodi o Arapia hem i religia Islam hine but zoralje hem ki bari ekspanzia. Akala zoralje askerija okupirinđe o Irak, Iran hem i mašakrutni Azia. Oljengoro sultani ko periodi kotar berš 1001 đi ko berš 1027 hine o Mahmud Ghaznavi. Ov barabar e zoralje askerencar okupirinđa o Sindh, o Punjab, o Rajasthan... Akija bibahtali situacia šaj te ovel start ki e Romengiri migracia. O sultani hem oljesere askerija na hine oljen bari empatia ja simpatia premalo narodo kova so ko odova momenti beštinđa ki India. O čorolo narodo hine mardo hem mudardo.  Ama, disave hine oljen baht te mukhen i India hem te našen othar. O Mahmud Ghaznavi hine perfekcionista hem hine olje čefi, o najšukar zanatlije hem avera argatija te čeren buti ko than kaj so ov beštinđa ja ki dijekh aver oljesiri diz. Akija situacia mothovi jekh aver momenti sar start ki e Romengiri migracia, sebepi sarine đanena hem penđarena e Romengoro kaderluko. O sultan Mahmud Ghaznavi mulo e beršeste 1030, ama palo oljeste ki India alje neve askerija hem sultanija sar ko primer Muhammad Ghuri hem o Djingis khan. Odoljese o Marcel Courtiade phenela so o Roma na mukhlje i India ando jekhvar, nego odova hine ko grupe hem ko periodija.

E beršeste 2018 o Sead Šerifi Levin - Sejo hem o Seferim Murina - Sefo hine ki India. On duj, o drumo nakri India cidinđe ki piklji iniciativa hem ki India dikhlje, takinđe hem osetinđe i historia. O Sejo phenela, ako haljovaja sose mukhljam i Romani mahala, sar ko primer i Benzinska, i Bagremar, i Sredorek, o Krivako, ... hem aljam ko zoralje EU phuvja, tegani ka haljova hem sose mukhljam i India.

KOVA DRUMO DOLJINĐE O ROMA?

O penđarutno profesori, o Franc Miklošič manglja te čhivel tačka ki Egipatsko teoria hem te evidentirini e Romengiri originalno phuv hem korektno vakti keda o Roma mukhlje odija phuv. Angljeder 300 berš, o Franc hine olje hipoteza so o Roma originalno avena kotar i upruni India hem thana sar so tane o Rajasthan, o Gujarat, o Sindh, o Punjab... E profesoresiri analiza so hine bazirimi ki fonetika, mothovđa so i Romani čhib tani popaše e popurane Indiska čhibjencar, nego e čhibjencar so ekzistirinena avdije ki India. Akava značini so o Roma mukhlje akija čhibjakiri grupa angljeder but berša. Premalo fokus ki Romani čhib o profesori, o Franc Miklošič pratinđa o kursi kotar save phuvja nakhlje o Roma. Odola phuvja hine o Kabulistan, o Iran hem i Armenia, đi ki Vizantia hem Frigia. Disave Romane grupe ačhilje ki Arabia, disave doljinđe o drumo nakri Afrika, prekalji Siria. Bazirimo premalji čhibjakiri analiza, i najbari Romani grupa jekh but baro periodi ačhilji ki Armenia hem ki Grčka, angljeder te nastavinen o baro drumo nakri centralno Evropa.

ROM, CIGAN, GYPSY, ZIGEUNER, ÇINGENE...?

E narodosoro unikatno hem korektno anav tano Rom!

O lafi Rom, šaj te arakha ko Sanskrit koja tani maškaro o purane Indiska čhibja hem značini - manuš. Sa avera anava sar ko primer zigeuner, zigenare, cigani, tattare, çingene, gipsy, gitanos... nane korektna hem but tane negativna termija. Akala bilađakere termija isi oljen poreklo kotar o Grčko lafi - xenos. O lafi xenos značini

 - jabanđija.  Jekh jedino knjiga so o Roma anđe kotar India, tani i Romani čhib. Ama, ki Romani čhib našti te arakha o lafija sar ko primer zigeuner, gipsy ja çingene. Sa o Roma ko celo sveto phenena kokri pese - Rom.

ROMA KO DUJTO BARO MARIBE

Ki historia (a hem avdije) o Roma nakhlje kotar but lošna hem negativna situacije. O Roma hine diskriminirime, paldime, marde, zarobime, mudarde...

O sveto nane olje but bari informacia kotar akala katastrofalna situacije, sebepi o Roma na hine oljen šansa hem vakti te pisinen so nakhlje hem kobor patinđe. A, o jabanđije so hine oljen šansa hem vakti te pisinen knjige hem te čeren filmija romantizirinđe celo situacia. Jedino arhiva so isi avdije tane nekobor registeria so čerđe o nacistia, ama hem odola nane korektna. Ko logori Aušvic, ki avdisutni Poljska šaj te dikhel pe ko improvizirimo muzej keda hem kobor hine o Roma  mučime. Ko Dujto Baro Maribe mulje pobuter kotar 2 000 000 Roma. Ama, akija informacia našti te šuna, te dikha ja te čitina ki jabanđijsko čhib sebepi i media hem o škole na dena baro publiciteti e Romenđe.

ROMANO DIVE

O jekhto oficialno kongresi kuri o Roma kokri ljelje iniciativa te prominen o buča ko pošukar, hine ki London kotar 7. đi ko 12. April. Ko odova kongres anđe pe but važna odluke sar ko primer:

   - e narodosoro anav oficialno te ovel - Rom,

   - 8. April e Romengoro Internacionalno Dive,

   - prezentirinđa pe i nacionalno himna,

   - prezentirinđa pe o nacionalno bajrako.

ROMANE GRUPE

O Roma tane narodo kova so bešela ko but phuvja ki Evropa hem disave avera geografska thana ko sveto. O Roma tane e Evropakoro najbaro nacionalno minoriteti. But Roma avdije garavena poklo etničko identiteti, sebepi i dar kotar diskriminacia hem aver fizičko hem psihičko tortura. Ama, sa o Roma nane jekh!

Odova značini so o Roma tane ulavde ko grupe hem avdije isi pobuter kotar 50 Romane grupe ko sveto.

Ače disave: Arlije, Kalderašija, Gurbetija, Lovarija, Aškalije, Resande, Romanikale, Čergarija, Kale...

Okova soj tano ROMANO e Arlijase, nane ROMANO e Lovarese!

Okova soj tano ROMANO e Lovarese, nane ROMANO e Arlijase!

Odova značini so o Roma nane jekh homogeno grupa hem so šaj te ovel but bare diferencije maškaro

o Romane grupe ki čhib, kultura hem tradicia.